Uvod u magijski realizam: Žanr koji pretvara mitove u stvarnost

Ukoliko ste donekle na bukstagramu, ili bar pratite neke od najpopularnijih bukstagramera, verujem da ste naišli na termin “magijski realizam” – žanr koji je čitaocima širom sveta postao jedan od omiljenih žanrova, a u tu grupu čitalaca ubrajam i sebe.

Međutim, velike su šanse da vas taj pojam i buni jer – zašto magijski realizam a ne fantastika? Odgovor je vrlo jednostavan – u pitanju su dva potpuno nepovezana književna žanra, koliko god imaju nekih određenih sličnosti.

Da, oba žanra u sebi imaju magijske elemente, ali su karakteristike žanrova u biti potpuno drugačije. Ne mora da znači da ćete, ukoliko volite fantastiku, voleti i magijski realizam. Šta više, ljubitelji klasične drame i realizma imaju veće šanse da im se svidi roman iz magijskog realizma.

E pa, vreme je da objasnimo razliku između ova dva žanra, ali i da malo bolje razumemo šta je to tačno ovaj žanr koji je nastao zahvaljujući piscima iz Latinske Amerike?

KAKO JE NASTAO MAGIJSKI REALIZAM?

Termin “magijski realizam” prvi je upotrebio nemački umetnički kričar Franc Roh 1920-ih kako bi opisao novi pravac u slikarstvu koji je kombinovao realističke prikaze sa nadrealnim elementima, odnosno slike koje podsećaju na scene iz snova. U književnosti, ovaj žanr je postao prepoznatljiv tek sredinom 20. veka, naročito u Latinskoj Americi. Ukratko rečeno, magični realizam (ili magijski realizam) je književni stil u kom se opisuje realan svet dodajući nekoliko fantastičnih elemata. 

Magijski realizam se razvio kao odgovor na složene i često surove realnosti tog regiona – kolonijalizam, političke krize, ekonomske teškoće i društvene nepravde. Pisci su koristili ovaj pravac da bi prikazali bogatu kulturu Latinske Amerike, ali i da bi progovorili o teškim temama na jedinstven način. Magijski realizam ima korene u tradiciji, usmenom pripovedanju i mitologiji. Mnogi latinoamerički autori odrasli su slušajući priče o duhovima, kletvama i čudima, gde su magični događaji bili sasvim prirodni. Upravo su ove priče značajno uticale na ovaj književni pokret.

Iako je Latinska Amerika poznata po ovom pravcu, magijski realizam se proširio i na druge delove sveta, uključujući Afriku, Indiju i Istočnu Evropu. Danas se može pronači u različitim književnim dilemma, ali i u filmovima i televiziji. Najpopularniji pisci koji koriste magijski realizam uključuju Gabrijela Garsiju Markesa, Salmana Ruždija, Anđelu Karter i svima poznatog Harukija Murakamija.

KLJUČNE KARAKTERISTIKE MAGIJSKOG REALIZMA

Magijski realizam ima nekoliko prepoznatljivih elemenata, od kojih je najbitniji realistično okruženje sa natprirodnim događajima. Čekaj, kako to realistično okruženje ali sa natprirodnim događajima? Za razliku od fantazije, što ćemo pomenuti malo kasnije, priče u ovom žanru se odvijaju u stvarnom svetu gde se magija javlja kao nešto sasvim normalno.

Neobične pojave se predstavljaju sasvim normalno, bez objašnjenja i čuđenja. Tako možete, na primer, čitati jednu potpuno realnu priču dok se na leđima jednom od likova pojave krila i da odleti, a da se niko ne iznenadi time. Isto tako, kao što je slučaj u kultnom romanu Sto godina samoće možete naići na junake koji žive preko 100 godina, a da se niko ne zapita kako je to uopšte moguće. 

Napraviti razliku između magijskog realizma i fantastike zna biti škakljivo. Iako oba pravca koriste magične elemente, njihovi pristupi su veoma različiti. Fantazija se bazira na potpuno izmišljenim svetovima sa jasno definisanim magičnim pravilima. Na primer, u Gospodaru Prstenova ili Hariju Poteru, magija ima svoja pravila i može se učiti i kontrolisati.

Osim toga, svet koji su stvorili Tolkin i Roulingova su potpuno izmišljeni, i to je jasno stavljano do znanja. U magijskom realizmu, magične pojave su deo realnog sveta i niko ih ne dovodi u pitanje. U romanu Sto godina samoće, na primer, likovi žive sa duhovima i natprirodnim pojavama kao da su deo stvarnosti. Glavna razlika je u tome što u fantaziji magija postoji kao zaseban sistem, dok u magijskom realizmu ona prožima svakodnevnicu bez objašnjenja.

ZAŠTO JE MAGIJSKI REALIZAM TOLIKO POPULARAN?

Ovaj žanr fascinira čitaoce jer im omogućava da sagledaju stvarnost na malo drugačiji način. Mešajući stvarno sa natrprirodnim, magijski realizam nas podstiče da preispitamo svoje viđenje sveta. On ruši tradicionalne granice između onoga što smatramo mogućim i nemogućim, dok istovremeno prenosi duboke emotivne i istorijske istine. Svaka natprirodna stvar koja se desi u romanima u okviru žanra magijskog realizma je tu sa razlogom, i uglavnom je metafora ili simbol za nešto što bi sam čitalac trebalo da shvati.

Sledi spisak nekoliko romana iz romana magijskog realizma koje od srca preporučujem i koji vam mogu biti sjajan izbor ukoliko želite da se upoznate sa ovim žanrom:

Sto godina samoće, Gabrijel Garsija Markes

S razlogom sam više puta pomenuo ovaj roman u tekstu. Sto godina samoće Gabrijela Garsije Markesa jedno je od najvažnijih dela magijskog realizma, i prati uspon i pad porodice Buendija u izmišljenom gradu Makondo. Roman obuhvata više generacija i spaja obično sa natprirodnim – duhovi se pojavljuju potpuno prirodno, a kiša može padati godinama bez prestanka. Magijski realizam u romanu odražava složenu istoriju Latinske Amerike, političke preokrete i spoj mita i realnosti. Knjiga prikazuje svet u kojem je magija deo svakodnevnice, a od prošle godine se roman prvi put našao u ekranizovanoj varijanti, zahvaljujući Netfliksu. Ukoliko apsolutno niste sigurno šta je to magijski realizam, preporučujem da bar pogledate seriju (iako je roman daleko bolji) – odrađena je perfektno i moći ćete tačno da shvatite šta je to tačno ovaj žanr i kako je on drugačiji od fantastike.

Deca ponoći, Salman Ruždi

Jedan od najpoznatijih romana iz žanra magijskog realizma jeste i roman Deca ponoći Salmana Ruždija. Ovaj roman, koji svakako predstavlja jedan podvig jer broji ogroman broj strana, spaja istorijske događaje sa fantastičnim elementima. Priča prati Salima, dečaka rođenog tačno u trenutku kada Indija stiče nezavisnost 1947. godine. On otkriva da su on i druga deca rođena u tom trenutku obdareni natprirodnim moćima, poput telepatije i manipulacije vremenom, što ih povezuje. Dok Salim prolazi kroz političke nemire, ratove i potragu za sopstvenim identitetom, njegova sudbina odražava sudbinu same Indije. Ovaj roman je primer magijskog realizma jer natprirodne elemente uklapa u istorijsku realnost i koristi ih kao metaforu za postkolonijalne izazove i oblikovanje indijskog identiteta. Deca ponoći je roman koji je dobio Bukerovu nagradu, a godinama kasnije je dobio i nagradu Buker nad Bukerima, odnosno najbolji roman koji je ikada dobio Bukerovu nagradu.

Majstor i margarita, Mihail Bulgakov

Svima je poznat roman Majstor i Margarita Mihaila Bulgakova. Ovo je roman koji vešto kombinuje političku satiru, filozofiku i magijski realizam. Radnja se odvija u Moskvi, gde dolazak đavola, maskiranog u misterioznog Volanda i njegove pratnje koja uključuje i džinovskog mačka Behemota, potpuno preokreće grad, razotkrivajući korupciju i licemerje sovjetskog društva. Magijski realizam u ovom romanu služi kao društvena kritika, a natprirodno prikazuje kao sastavni, iako haotičan, deo svakodnevnice.

Pijev život, Jan Martel

Pijev život je roman koji kombinuje avanturu, filozofiju i magijski realizam, a verujem da vam je priča poznata zahvaljujući filmu koji je čak bio i nominovan za Oskara. Priča prati Pija Patela, tinejdžera koji preživljava brodolom i ostaje zarobljen na čamcu za spasavanje usred okeana zajedno sa bengalskim tigrom. Dok se bori za opstanak, njegovo putovanje postaje priča o veri, stvarnosti i moći pripovedanja. Kroz roman, događaji često poprimaju nestvarni kvalitet, kao nešto iz sna, kao što je na primer ostrvo napravljeno od mesoždernih biljaka.

Leni, Maks Porter

Leni je jedan od čudnijih romana koje sam čitao, ali ujedno i jedan od najfascinantnijih, i definitivno velika preporuka ako vas zanima ovaj žanr. Knjiga kombinuje poetski stil, folklor i magijski realizam, stvarajući dirljivu priču o detinjstvu, zajednici i prirodi. Priča se vrti oko dečaka Lenija, koji ima natprirodnu povezanost sa svetom oko sebe. On oseća prirodu na poseban način, čuje glasove u vetru i živi na ivici stvarnosti. Magijski realizam u ovom romanu proizilazi iz stapanja mita sa svakodnevnim životom, i sugeriše da nevidljive sile oblikuju ljudska iskustva na načine koje jedva razumemo. Ukoliko vam se dopadne Leni, preporučujem i njegov roman Tuga je pernato stvorenje.

Fotografije: instagram bukmaric