Medicinska otkrića o kanceru koja su nagrađena Nobelom
Naučni podvizi koji bude nadu.
Više naučnika je dobilo Nobelove nagrade za istraživanja relevantna za kancer: Jim Allison za imunoterapiju raka (2018), William Kaelin, Peter Ratcliffe i Gregg Semenza za istraživanja ćelijskog senzora kiseonika (2019), i Andrew Fire i Craig Mello za RNA interferenciju (2006).
U 2025. godini, Nobelovu nagradu su dobili Michel Mayor, Didier Queloz i James P. Allison za rad na odgovoru imunog sistema na rak.
Donosimo više detalja o njihovim otkrićima, koja pružaju nadu u budućnost lečenja opake bolesti.
Najznačajnija istraživanja o kanceru: Imunitet i T-ćelije
Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu 2025. dodeljena je za otkrića koja objašnjavaju kako imunološki sistem napada štetne infekcije, ali ne i sopstvene ćelije tela. Nagradu dele Shimon Sakaguchi iz Japana i američki istraživači Mary Brunkow i Fred Ramsdell.
Oni su otkrili „čuvarе“ koji eliminišu delove imunog sistema koji bi mogli napasti telo. Njihov rad se koristi za razvoj novih tretmana za autoimune bolesti i kancer.
Istraživanja ovog trojca su ključna za razumevanje kako imuni sistem funkcioniše – kako nas štiti od hiljada različitih infekcija koje pokušavaju da uđu u telo, a istovremeno ostavlja sopstvena tkiva netaknuta? Naš imuni sistem koristi bele krvne ćelije koje traže znake infekcije, čak i viruse i bakterije koje ranije nisu srele.
Ćelije koriste senzore – takozvane receptore – koji se formiraju nasumično u kvadrilion različitih kombinacija. Ovo daje imunom sistemu sposobnost da napadne veliki broj napadača, ali nasumičnost procesa neizbežno stvara bele krvne ćelije koje mogu napasti telo.
Naučnici su već znali da se neke od ovih problematičnih belih krvnih ćelija uništavaju u timusu – gde bele krvne ćelije sazrevaju. Nagrada ove godine ide za otkriće regulatornih T-ćelija, poznatih kao čuvari imunog sistema, koje putuju kroz telo i onesposobljavaju druge imunološke ćelije koje napadaju telo.
Nobelov panel je dodao: „Otkrića su postavila temelje za novo istraživačko polje i podstakla razvoj novih tretmana, na primer za kancer i autoimune bolesti.“
Kod kancera, regulatorne T-ćelije sprečavaju telo da se bori protiv tumora, pa se istraživanja fokusiraju na smanjenje njihovog broja.
Proteini važni za imunitet
Pioniri imunoterapije James P. Allison i Dr. Tasuku Honjo dobili su Nobelovu nagradu za fiziologiju ili medicinu 2018. za svoja istraživanja koja su na kraju dovela do upotrebe inhibitora imunih kontrolnih tačaka u lečenju kancera.
James P. Allison, najpoznatiji je po svom radu na mehanizmima odgovora T-ćelija i otkriću da blokiranje signala imunog kontrolnog proteina CTLA-4 poboljšava antitumorske imune odgovore. Njegova istraživanja dovela su do razvoja leka Yervoy, prvog inhibitora imunih kontrolnih tačaka odobrenog od strane FDA. Agencija je odobrila Yervoy za lečenje uznapredovalog melanoma 2011. godine.
Tasuku Honjo otkrio je protein PD-1 na površini imunih ćelija 1992. godine, a kasnije je pokazao da ovaj protein inhibira imuni odgovor. Njegova istraživanja su na kraju dovela do razvoja Keytruda i Opdivo, oba odobrena za lečenje uznapredovalog melanoma 2014. godine.
Važnost kiseonika za ćelije
William Kaelin, Sir Peter Ratcliffe i Gregg Semenza dobili su Nobelovu nagradu za medicinu 2019. za otkrića o tome kako ćelije osećaju i prilagođavaju se dostupnosti kiseonika.
Troje dobitnika je uspešno identifikovalo molekularni aparat odgovoran za regulaciju aktivnosti gena u zavisnosti od promenljivih nivoa kiseonika. Kao rezultat toga, njihova istraživanja su postavila temelje za razumevanje kako ćelije detektuju kiseonik i prilagođavaju se, pri čemu se menja i njihov ćelijski metabolizam.
Kako su osnovni mehanizmi detekcije kiseonika povezani sa rakom? Kao i normalne ćelije, ćelije kancera trebaju kiseonik da bi preživele. Zbog toga ćelije raka šalju signale tokom procesa zvanog angiogeneza – koji podstiče rast novih krvnih sudova u tumor. Ti krvni sudovi donose kiseonik i hranljive materije i omogućavaju rast tumora.
Hipoksija – kada je nivo kiseonika u tkivu nizak – karakteristična je za kancer i često ukazuje na agresivan rast tumora. Hipoksija stimuliše rast krvnih sudova unutar tumora, što može doprineti širenju ćelija raka u druge delove tela.
Istraživači su koristili tehnike snimanja da otkriju i izmere oblasti sa niskim nivoom kiseonika – poznate kao hipoksija. Profesor Jeffrey Bamber i Ultrasound and Optical Imaging Team takođe su pokazali da kombinovanje dve napredne tehnike snimanja može pomoći u identifikaciji oblasti sa niskim kiseonikom unutar tumora. Ovo pomaže u predviđanju efikasnosti zračenja ili terapije lekovima, a potencijalno omogućava i korišćenje ultrazvuka za vođenje tretmana hipoksičnih tumora.
Foto: instagram nobelprize; Niels Poulsen DK / Alamy / Profimedia